Nasze Gwiazdozbiory

Wielki Wóz - Wielka Niedźwiedzica

Ursa Maior, Ursae Maioris - UMa

    Najbardziej znanym gwiazdozbiorem naszego nieba jest niewątpliwie Wielka Niedźwiedzica, jej siedem najjaśniejszych gwiazd tworzy na niebie charakterystyczną figurę, do złudzenia przypominającą wóz konny. Jednak narody znad Tygrysu i Eufratu, północnej Azji, Fenicjanie, Persowie i Grecy widzieli w tym gwiazdozbiorze podobieństwo do niedźwiedzia.
    Piękny mit na temat pochodzenia gwiazdozbioru Wielkiej Niedźwiedzicy stworzyli Grecy. Według niego król Arkadii - Lykaon - miał córkę Kallisto. Była ona tak piękna, że jej niezwykła uroda oczarowała Zeusa. Ich potajemne spotkania wzbudziły zazdrość Hery, małżonki Zeusa. Mściwa bogini zamieniła piękną księżniczkę w niedźwiedzia i wypędziła do lasu. Daremne okazały się prośby Kallisto, by okrutna bogini pozostawiła jej chociaż ludzką postać. Kallisto błądziła po lesie i bardzo się bała dzikich zwierząt, zapominając, że sama do nich należy. Ale jeszcze większy jej lęk budzili myśliwi z psami. Pewnego razu rozpoznała wśród nich swego syna Arkasa, zbliżyła się więc do niego i chciała go wziąć w objęcia. Ten w obronie własnej - nie wiedział oczywiście. że stoi przed nim matka - skierował ku niej kopię. Byłby ją niechybnie przebił, gdyby nie interwencja Zeusa, który w ostatniej niemal chwili udaremnił ten czyn zamieniając Arkasa w małego niedźwiedzia i umieścił ich oboje na niebie.
    Środkowa gwiazda w dyszlu Wielkiego Wozu nosi arabską nazwę Mizar (Pas). Znajduje się od nas bardzo daleko, bo światło jej biegnie ku nam aż 88 lat. Bardzo blisko tej gwiazdy znajduje się słaba gwiazdka, zwana Alkorem.
    Za pomocą małej lunety można w pobliżu Mizara zobaczyć jeszcze jedną słabą gwiazdę. A zatem przez lunetę widzimy trzy gwiazdy: Mizara, jego towarzysza i Alkora. Ale każda z tych trzech gwiazd jest układem podwójnym. Ich składniki znajdują się jednak tak blisko siebie, że można to stwierdzić dopiero na podstawie badań spektroskopowych. W rzeczywistości więc Mizar jest układem sześciu gwiazd: krążą one po skomplikowanych orbitach dokoła wspólnego środka ciężkości.
    Gwiazdy Merak i Dubhe (tylne koła Wielkiego Wozu) wskazują Gwiazdę Polarną. Natrafimy na nią, jeżeli linię łączącą obie gwiazdy przedłużymy czterokrotnie.
    Najbardziej interesującą właściwością jasnych gwiazd Wielkiego Wozu jest ich ruch. Pięć z nich (b, g, d, e, z ) i Alkor porusza się na niebie z jednakową prędkością i w tym samym kierunku (w kierunku linii łączącej b z d ), Dubhe i Benetnash natomiast w odwrotnym. Toteż kształt Wielkiego Wozu (podobnie jak i innych gwiazdozbiorów) z czasem się zmienia. Ale zmiany te są dostrzegalne dopiero po upływie kilkudziesięciu tysięcy lat.

Opracowano na podstawie "Nase souhvezdi" - (c) Josip Kleczek