Nasze Gwiazdozbiory

 

 

 

 

 

 

Jasnoœci gwiazd

 

        Zanim promieniowanie z cia³ niebieskich dotrze do naszego oka, musi przejœæ przez atmosfer¹ ziemsk¹. Czêœæ tego promieniowania zostaje przy tym poch³oniêta, czêœæ odbita i tylko reszta dochodzi do powierzchni Ziemi. Z w³asnego doœwiadczenia wiemy, ¿e S³oñce, Ksiê¿yc i gwiazdy nie œwiec¹ na niebie jednakowo jasno. S³oñce jest oœlepiaj¹ce, ale na Ksiê¿yc mo¿emy patrzeæ bez szkody dla wzroku. Czêœæ gwiazd widzimy bardzo dobrze, œwiat³o innych siêga zaledwie progu czu³oœci naszego oka.

        Ju¿ grecki astronom Hipparch (190 - 125 przed n. e.) podzieli³ gwiazdy na niebie wed³ug ich jasnoœci na szeœæ grup. Do pierwszej grupy zaliczy³ gwiazdy najjaœniejsze, do ostatniej najs³absze. Wspó³czesny system wielkoœci gwiazdowych, które nazywamy te¿ magnitudo, wprowadzi³ w po³owie ubieg³ego wieku angielski astronom Norman R. Pogson. Nawi¹za³ on wprost do dawnego systemu klasyfikacji gwiazd wed³ug ich jasnoœci, zgodnego z fizjologicznym prawem czu³oœci wzroku ludzkiego.

        Natê¿enie wra¿enia wzrokowego nie jest wprost proporcjonalne do podra¿nienia, lecz roœnie proporcjonalnie do logarytmu z natê¿enia podniety. Wielkoœæ gwiazdowa jest definiowana tak, aby ró¿nica jednej wielkoœci w jasnoœci cia³ odpowiada³a 2,5-krotnej ró¿nicy logarytmów ich natê¿eñ oœwietlenia. Innymi s³owy, ró¿nicy piêciu wielkoœci odpowiada stosunek natê¿eñ oœwietlenia 1:100. Gwiazdy 1m (magnitudo oznaczamy liter¹ m) s¹ 2,5 razy jaœniejsze ni¿ gwiazdy 2m, te zaœ s¹ 2,5 razy jaœniejsze ni¿ gwiazdy 3m itd. Cia³a 2,5 razy jaœniejsze ni¿ 1m oznaczamy 0m. Cia³a 2,5 razy jaœniejsze ni¿ 0m maj¹ jasnoœæ -1m itd. W tej skali wielkoœci gwiazdowych S³oñce ma jasnoœæ -26,73m, Ksiê¿yc w pe³ni -12,7m, maksymalna jasnoœæ Wenus wynosi -4,4m, najjaœniejsza gwiazda na niebie, Syriusz ma jasnoœæ -1,47m. Najs³absze gwiazdy, które s¹ jeszcze widoczne go³ym okiem na niebie, s¹ 6m. Przez lornetkê dostrze¿emy gwiazdy do 9m, lunet¹ o œrednicy obiektywu 20 cm - do 14m. Zasiêg teleskopu o œrednicy zwierciad³a 200 cm wynosi 19m, a zasiêg 600 cm teleskopu 21m, z fotometrem do 24m. Ostatnia wartoœæ wielkoœci gwiazdowej odnosi siê do najs³abszych obiektów, które obecnie jeszcze poddaj¹ siê obserwacji. Zakres wielkoœci gwiazdowych obserwowanych na niebie wynosi wiêc 51m, co odpowiada stosunkowi jasnoœci 1 : 1021.

        Obserwuj¹c cia³a niebieskie mamy do czynienia jedynie z ich tzw. jasnoœci¹ obserwowan¹, gdy¿ cia³a te znajduj¹ siê w ró¿nych odleg³oœciach od nas. Rzeczywiste wyobra¿enie o natê¿eniu promieniowania cia³ w widzialnej czêœci widma promieniowania elektromagnetycznego daje nam jasnoœæ absolutna. Jest to jasnoœæ, jak¹ by mia³o dane cia³o niebieskie w odleg³oœci 10 ps od nas. Jasnoœæ obserwowan¹ m ³¹czy z jasnoœci¹ absolutn¹ M zale¿noœæ: M = m + 5 - 5 log r, gdzie r jest odleg³oœci¹ obserwowanego obiektu wyra¿on¹ w parsekach. Wskutek tego, ¿e jasnoœci absolutne umo¿liwiaj¹ porównanie rzeczywistych jasnoœci poszczególnych cia³ miêdzy sob¹, mamy mo¿noœæ porównaæ równie¿ rzeczywist¹ energiê wypromieniowan¹ przez obserwowane cia³a w widzialnej czêœci widma.

        Jasnoœæ absolutna S³oñca wynosi +4,84m, Syriu-sza + 1,40m. S³oñce zatem jako gwiazda jest w rzeczywistoœci o 3,5m s³absze ni¿ Syriusz. Energia wypromieniowywana przez S³oñce jest 24 razy mniejsza ni¿ energia wypromieniowywana przez Syriusza. S³oñce zawdziêcza sw¹ olbrzymi¹ jasnoœæ obserwowan¹ na niebie tylko swojej odleg³oœci od Ziemi, która jest wielokrotnie mniejsza ni¿ odleg³oœæ najbli¿szych gwiazd.

        W dalszym tekœcie dla uproszczenia bêdziemy zamiast okreœlenia jasnoœæ obserwowana u¿ywaæ tylko wyrazu jasnoœæ. Podobnie przez wielkoœæ gwiazdow¹ bêdziemy rozumieæ obserwowan¹ wielkoœæ gwiazdow¹.

 

STRONA G£ÓWNA

 

 

ASTROFOTOGRAFIA

 

PÓ£NOCNY CI¥G BIEGUNOWY

 

JASNOŒCI GWIAZD

 

TELESKOPY ASTRONOMICZNE

 

ZJAWISKA ŒWIETLNE W ATMOSFERZE

 

JEDNOSTKI CZASU

 

RUCH S£OÑCA

 

RUCH KSIʯYCA

 

ZAÆMIENIA

 

POWRÓT

 

 

 

 

Opracowano na podstawie ksi¹¿ki E.Pittich D.Kalmancok - "Niebo na d³oni"